اختلال خواب| علائم، علل و روش های درمان آن

اختلال خواب، یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامت در دنیای امروز است که میلیون‌ها نفر درگیر آن هستند. از بی‌خوابی شبانه گرفته تا خواب‌آلودگی شدید در طی روز، اختلالات خواب می‌توانند عملکرد مغز، خلق‌وخو و حتی سلامت جسم ما را نیز تحت تأثیر قرار دهند. شناخت دلایل، علائم و راهکارهای درمانی این اختلال، گامی مؤثر برای بازگشت به خواب سالم است.

اختلال خواب چیست؟

اختلال خواب به هر نوع تغییر غیرطبیعی در خواب طبیعی گفته می‌شود که منجر به خواب ناکافی، غیرکیفی یا اختلال در بیداری روزانه می‌شود. این اختلال ممکن است به شکل‌های مختلفی ظاهر شود، از جمله:

• بی‌خوابی (Insomnia)

• خواب زیاد (Hypersomnia)

• آپنه خواب (Sleep Apnea)

• سندرم پای بی‌قرار

• کابوس‌های شبانه یا اختلال خواب رفتاری (Parasomnia)

علائم اختلال خواب

بسته به نوع اختلال، این علائم می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد، اما مهم‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:

• سختی در به خواب رفتن یا بیدار شدن مکرر در شب

• احساس خستگی حتی بعد از خواب

• تحریک‌پذیری، اضطراب یا افسردگی

• کاهش تمرکز، حافظه و عملکرد ذهنی

• خواب‌آلودگی شدید در طول روز

• خر و پف‌های بلند یا قطع تنفس در خواب (در آپنه)

علت اختلال خواب چیست؟

اختلال خواب می‌تواند به دلایل متعددی داشته باشد. در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

1. عوامل روانی

اضطراب، افسردگی، استرس شغلی یا خانوادگی از شایع‌ترین علل بی‌خوابی مزمن هستند.

2. عوامل فیزیولوژیکی

بیماری‌های زمینه‌ای مثل مشکلات تیروئید، فشار خون بالا، آسم یا دردهای مزمن می‌توانند باعث بدخوابی شوند.

3. داروها و محرک ها

برخی داروها (مثل ضدافسردگی‌ها، داروهای فشار خون) یا مصرف کافئین، نیکوتین و الکل نیز در اختلال خواب مؤثرند.

4. عادات نادرست خواب

استفاده از موبایل قبل از خواب، برنامه خواب نامنظم یا خوردن غذای سنگین شبانه، می‌تواند کیفیت خواب را مختل کند.

انواع اختلالات خواب و ویژگی های آن ها

بی خوابی (Insomnia)

شایع‌ترین نوع اختلال در خواب بی‌خوابی است. فرد در به خواب رفتن یا تداوم خواب دچار مشکل می‌شود.

علائم:

• بیدار ماندن طولانی در رختخواب

• خواب سبک و ناپایدار

• بیدار شدن زودتر از موعد

• احساس نارضایتی از کیفیت خواب

آپنه خواب (Sleep Apnea)

وقفه‌های مکرر تنفس در خواب که معمولاً با خر و پف شدید همراه است.

علائم:

• قطع تنفس در خواب

• بیدار شدن ناگهانی با نفس‌نفس

• خواب‌آلودگی روزانه شدید

• کاهش تمرکز و تحریک‌پذیری

سندرم پای بی قرار (Restless Legs Syndrome)

احساس ناخوشایند در پاها که معمولاً با تکان دادن آن‌ها کاهش می‌یابد و مانع خواب می‌شود.

نارکولپسی (Narcolepsy)

تمایل شدید و غیرقابل کنترل به خوابیدن در طول روز.

تشخیص اختلال خواب چگونه انجام می شود؟

برای تشخیص دقیق، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. برخی روش‌های تشخیص شامل:

• گرفتن شرح حال کامل

• استفاده از پرسش‌نامه‌های خواب

• آزمایش خواب (Polysomnography) در کلینیک‌های تخصصی

• بررسی وضعیت روانی و داروهای مصرفی

تست آنلاین و رایگان روانشناسی در دکتیران، کلیک کنید!

درمان اختلال خواب

1. اصلاح سبک زندگی و بهداشت خواب

اصلاح عادات نادرست، اولین قدم برای درمان اختلال خواب است:

• خوابیدن و بیدار شدن در ساعت مشخص

• محدود کردن مصرف کافئین و الکل

• پرهیز از نگاه کردن به صفحه موبایل قبل از خواب

• ورزش منظم (البته نه در ساعات پایانی شب)

• تنظیم نور و دمای اتاق خواب

2. درمان دارویی

داروهای خواب‌آور یا ضدافسردگی گاهی به طور موقت توسط پزشک تجویز می‌شود، اما مصرف خودسرانه آن‌ها به شدت ممنوع است.

3. روان‌درمانی

برای بی‌خوابی‌های ناشی از اضطراب یا افسردگی، روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) بسیار مؤثر است.

4. درمان اختلالات زمینه‌ای

در صورت وجود بیماری‌هایی مانند آپنه خواب، فشار خون یا مشکلات تیروئید، ابتدا باید آن‌ها درمان شوند.

تأثیر اختلال خواب بر سلامت جسم و روان

• کاهش سیستم ایمنی

• افزایش خطر ابتلا به دیابت و فشار خون

• مشکلات قلبی و سکته مغزی

• افزایش وزن و چاقی

• افسردگی و اختلالات اضطرابی

• کاهش کارایی در محل کار یا تحصیل

نقش تغذیه در کیفیت خواب

تغذیه سالم و درست در بهبود خواب نقش مهمی دارد. برخی نکات مهم:

• مصرف غذاهای سرشار از منیزیم مثل بادام و سبزیجات برگ‌سبز

• مصرف تریپتوفان از طریق ماست، بوقلمون یا تخم‌مرغ

• پرهیز از غذاهای سنگین و چرب شبانه

• نوشیدن دمنوش‌هایی مانند بابونه یا سنبل‌الطیب

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هر یک از علائم زیر را دارید، مراجعه به پزشک ضروری است:

• بی‌خوابی بیش از ۳ هفته

• خواب‌آلودگی روزانه شدید

• قطع تنفس در خواب

• بیدار شدن مکرر با تپش قلب یا اضطراب

• افت عملکرد شغلی یا تحصیلی به دلیل بدخوابی

تکنولوژی و تأثیر آن بر خواب

استفاده زیاد از موبایل، لپ‌تاپ و تلویزیون در ساعات شبانه باعث تحریک مغز و کاهش ترشح ملاتونین می‌شود.
راهکار:

• خاموش کردن صفحه‌ها ۱ ساعت پیش از خواب

• استفاده از حالت «شب» در گوشی

• کاهش نور آبی با اپلیکیشن‌های فیلتر

باورهای غلط درباره خواب

• «کم‌خوابی نشونه موفقیته!» ❌

• «با قرص خواب همه چیز حل می‌شه!» ❌

• «خواب روز جای خواب شب رو می‌گیره!» ❌

همه این‌ها باورهایی هستند که باعث تشدید اختلالات خواب می‌شن.

نتیجه گیری

اختلال خواب موضوعی ساده نیست و نباید دست‌کم گرفته شود. خواب باکیفیت نقش مهمی در سلامت روانی، جسمی و عملکرد روزمره دارد. اگر احساس می‌کنی دچار علائم بی‌خوابی، خواب آشفته یا خواب‌آلودگی روزانه هستی، وقتشه که با متخصص مشورت کنی و سبک زندگی‌ات رو بازبینی کنی.

در دکتیران، هدف ما ارائه اطلاعات معتبر و علمی در حوزه سلامت شماست. اگر نیاز به راهنمایی و مشاوره بیشتری درباره مشکلات خواب داری، خوشحال می‌شیم همراهت باشیم.

سوالات متداول

۱. اختلال خواب دقیقاً به چه معناست؟

اختلال خواب به هر نوع اختلال در چرخه طبیعی خواب گفته می‌شود، از جمله بی‌خوابی، خواب زیاد، کابوس، آپنه خواب و مشکلات در به خواب رفتن یا بیدار شدن.

۲. شایع‌ترین نوع اختلال خواب چیست؟

بی‌خوابی (Insomnia) شایع‌ترین نوع اختلال خواب است که با دشواری در به خواب رفتن، خواب ناپیوسته یا بیدار شدن زودتر از حد معمول همراه است.

۳. آیا اضطراب می‌تواند باعث اختلال خواب شود؟

بله، اضطراب و استرس‌های مزمن از عوامل اصلی بروز اختلال خواب هستند و می‌توانند منجر به بی‌خوابی شبانه یا خواب ناآرام شوند.

۴. برای درمان اختلال خواب چه باید کرد؟

برای درمان اختلال خواب باید ابتدا سبک زندگی را اصلاح کرد، بهداشت خواب را رعایت نمود و در صورت نیاز به پزشک یا روان‌درمانگر مراجعه کرد. درمان دارویی تنها با تجویز پزشک مجاز است.