لیست داروهای اعصاب و روان + نکات مهم مصرف

بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی، میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان درگیر خود کرده است. در این میان، داروهای اعصاب و روان نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارند. شناخت این داروها و نحوه عملکرد آن‌ها به بیماران و خانواده‌هایشان کمک می‌کند تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشند. در این مقاله، لیست کاملی از داروهای اعصاب و روان، گروه‌های دارویی، نکات مهم مصرف، تداخلات دارویی و عوارض احتمالی را بررسی می‌کنیم.

داروهای اعصاب و روان چیست؟

داروهای اعصاب و روان به داروهایی گفته می‌شود که برای درمان اختلالات روان‌پزشکی تجویز می‌شوند. این داروها با تأثیر بر مواد شیمیایی مغز، تعادل عصبی را بازمی‌گردانند.

دسته‌بندی داروهای اعصاب و روان

1. داروهای ضد افسردگی (Antidepressants)

این داروها برای درمان افسردگی، اختلالات اضطرابی و گاهی دردهای مزمن تجویز می‌شوند.

انواع معروف:

فلوکستین (Fluoxetine) – مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRI)
سرترالین (Sertraline)
سیتالوپرام (Citalopram)
ونلافاکسین (Venlafaxine) – مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI)
آمی‌تریپتیلین (Amitriptyline) – سه‌حلقه‌ای

نکات مهم:

اثر این داروها معمولاً ۲ تا ۴ هفته بعد از شروع مصرف ظاهر می‌شود.
نباید به‌طور ناگهانی دارو قطع شود.
مصرف همزمان با برخی داروهای دیگر ممکن است خطر سندروم سروتونین را افزایش دهد.

2. داروهای ضد اضطراب (Anxiolytics)

داروهای ضد اضطراب یا «آنتی‌آنکسیولیتیک‌ها» دسته‌ای از داروهای روان‌پزشکی هستند که برای کاهش اضطراب، آرام‌سازی ذهن و بدن، درمان بی‌خوابی و مدیریت حملات پانیک تجویز می‌شوند. بیشتر داروهای ضد اضطراب رایج، از خانواده بنزودیازپین‌ها هستند.

بنزودیازپین‌ها از طریق تقویت اثر گابا (GABA) – یکی از ناقل‌های عصبی مهارکننده در مغز – عمل می‌کنند و باعث آرام‌سازی سیستم عصبی مرکزی می‌شوند.

کاربردهای اصلی داروهای ضد اضطراب:

درمان اضطراب عمومی (GAD)
مدیریت حملات پانیک
درمان بی‌خوابی و اختلال خواب
کاهش تنش عضلانی
کنترل علائم ترک الکل
آمادگی قبل از جراحی (کاهش استرس)

مهم ترین داروهای ضد اضطراب

دیازپام (Diazepam) با نام تجاری: والیوم (Valium)

موارد مصرف: اضطراب شدید، اسپاسم عضلانی، اختلالات خواب، حملات پانیک، ترک الکل
ویژگی: اثرگذاری طولانی‌مدت، شروع اثر سریع
عوارض رایج: خواب‌آلودگی، گیجی، اختلال در حافظه کوتاه‌مدت، وابستگی
نکته مهم: در سالمندان با احتیاط استفاده شود؛ می‌تواند خطر زمین خوردن را افزایش دهد.

لورازپام (Lorazepam) با نام تجاری: آتیوان (Ativan)

موارد مصرف: اضطراب، اختلال هراس، بی‌خوابی، پیشگیری از تهوع ناشی از شیمی‌درمانی
ویژگی: نیمه‌عمر متوسط، قابل استفاده در بیماران با نارسایی کبد
عوارض: خستگی، افسردگی، اختلال تعادل
نکته: دارویی قوی‌تر از دیازپام با اثر کوتاه‌تر

آلپرازولام (Alprazolam) با نام تجاری: زاناکس (Xanax)

موارد مصرف: اختلال اضطراب، حملات پانیک
ویژگی: شروع اثر بسیار سریع، نیمه‌عمر کوتاه
عوارض: خواب‌آلودگی شدید، گیجی، وابستگی روانی و جسمی
نکته کلیدی: یکی از داروهای با بالاترین پتانسیل وابستگی در این گروه است. قطع ناگهانی می‌تواند باعث علائم ترک شدید شود.

کلونازپام (Clonazepam) با نام تجاری: کلونوپین (Klonopin)

موارد مصرف: اضطراب، حملات پانیک، برخی اختلالات صرعی
ویژگی: اثرگذاری طولانی‌مدت، پایداری خلق بهتر نسبت به زاناکس
عوارض: خواب‌آلودگی، ناتوانی در تمرکز، گیجی
مزیت: برای مصرف بلندمدت (تحت نظر پزشک) نسبتاً بهتر از آلپرازولام است.

هشدارهای مهم در مصرف داروهای ضد اضطراب:

خطر وابستگی: تمام بنزودیازپین‌ها پتانسیل ایجاد وابستگی دارند. توصیه می‌شود فقط برای مدت کوتاه و تحت نظر پزشک مصرف شوند.
مصرف با الکل ممنوع: ترکیب با الکل یا سایر داروهای خواب‌آور می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد.
قطع ناگهانی ممنوع: مصرف طولانی‌مدت این داروها را نباید به‌طور ناگهانی قطع کرد. کاهش تدریجی دوز با راهنمایی پزشک ضروری است.
رانندگی و کار با ماشین‌آلات: مصرف این داروها ممکن است باعث خواب‌آلودگی یا اختلال در تمرکز شود.

نکته تخصصی برای بیماران:

اگر دچار اضطراب یا بی‌خوابی هستید، بدون تجویز پزشک سراغ دارو نروید. مصرف خودسرانه بنزودیازپین‌ها نه‌تنها مشکل را برطرف نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث وابستگی، تغییرات خلقی و حتی تشدید علائم شود.

هشدار:

این داروها ممکن است وابستگی ایجاد کنند، به همین دلیل فقط باید طبق دستور پزشک مصرف شوند.

3. داروهای ضد روان‌پریشی (Antipsychotics)

داروهای ضد روان‌پریشی یا نورولپتیک‌ها، برای درمان بیماری‌هایی استفاده می‌شوند که با اختلال در واقعیت‌سنجی، توهم، هذیان و نوسانات شدید خلقی همراه‌اند. این داروها با تعدیل انتقال‌دهنده‌های عصبی خاص مانند دوپامین و سروتونین، به کنترل علائم روان‌پریشی کمک می‌کنند.

موارد مصرف داروهای ضد روان‌پریشی

اسکیزوفرنی
اختلال دوقطبی (به‌ویژه فاز مانیا یا شیدایی)
اختلال اسکیزوافکتیو
روان‌پریشی ناشی از دارو یا الکل
برخی اختلالات شدید رفتاری در کودکان یا سالمندان
توهم و هذیان در زوال عقل (در موارد خاص)

انواع داروهای ضد روان پریشی

داروهای این گروه معمولاً به دو نسل تقسیم می‌شوند:

نسل اول (Typical Antipsychotics)

این داروها عمدتاً با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین عمل می‌کنند و در کنترل علائم مثبت اسکیزوفرنی (مثل توهم، هذیان، رفتارهای غیرمنطقی) مؤثر هستند.

هالوپریدول (Haloperidol)

ویژگی: دارویی بسیار قوی با اثر سریع
موارد مصرف: روان‌پریشی شدید، آشفتگی حاد، تیک‌ها (مثل سندرم تورت)
عوارض شایع: علائم شبه‌پارکینسونی (سفتی عضلانی، لرزش)، دیس‌تونی، آکاتیژیا (بی‌قراری حرکتی)

در درمان وضعیت‌های حاد بسیار مؤثر است اما به دلیل عوارض حرکتی، مصرف بلندمدت آن معمولاً توصیه نمی‌شود.

نسل دوم (Atypical Antipsychotics)

داروهای جدیدتر این گروه با تأثیر هم‌زمان بر دوپامین و سروتونین، علاوه بر کاهش علائم روان‌پریشی، تأثیر مثبت‌تری بر علائم منفی اسکیزوفرنی (مثل بی‌انگیزگی و انزوای اجتماعی) دارند و احتمال بروز عوارض حرکتی نیز کمتر است.

ریسپریدون (Risperidone)

ویژگی: اولین داروی نسل دوم شناخته‌شده
موارد مصرف: اسکیزوفرنی، مانیا در اختلال دوقطبی، تحریک‌پذیری در اوتیسم
عوارض: افزایش پرولاکتین (منجر به ترشح شیر یا اختلال قاعدگی)، خواب‌آلودگی، افزایش وزن

اولانزاپین (Olanzapine)

ویژگی: یکی از پرمصرف‌ترین داروهای روان‌پزشکی
موارد مصرف: درمان فاز حاد مانیا، نگهداری در دوقطبی، اسکیزوفرنی
عوارض شایع: افزایش شدید وزن، اختلال متابولیک، خواب‌آلودگی

افرادی که در معرض دیابت یا چاقی هستند باید با احتیاط بیشتری از اولانزاپین استفاده کنند.

کوئتیاپین (Quetiapine)

ویژگی: آرام‌بخش قوی با اثرات ضدافسردگی
موارد مصرف: اسکیزوفرنی، افسردگی دوقطبی، بی‌خوابی مقاوم
عوارض: خواب‌آلودگی، کاهش فشار خون، افزایش وزن

یکی از گزینه‌های محبوب برای بیماران با اضطراب و اختلالات خواب مزمن همراه با بیماری روانی

آریپیپرازول (Aripiprazole)

ویژگی: دارویی نوین با مکانیسم متفاوت (آگونیست جزئی گیرنده دوپامین)
موارد مصرف: درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، درمان کمکی در افسردگی مقاوم
عوارض: بی‌قراری، تهوع، اضطراب، اما کمترین احتمال افزایش وزن در بین داروهای نسل دوم

4. داروهای تثبیت کننده خلق (Mood stabilizers)

این گروه برای تثبیت نوسانات خلقی در اختلال دوقطبی کاربرد دارد.

داروهای شناخته‌شده:

لیتیم (Lithium)
والپروات سدیم (Valproate sodium)
لاموتریژین (Lamotrigine)
کاربامازپین (Carbamazepine)

5. داروهای ضد تشنج با کاربرد روان‌پزشکی

برخی داروهای ضد تشنج در درمان اختلالات روانی مؤثرند.

گاباپنتین (Gabapentin)
پریگابالین (Pregabalin)
توپیرامات (Topiramate)

6. داروهای خواب‌آور و آرام‌بخش

این داروها در درمان اختلالات خواب و بی‌خوابی مزمن به کار می‌روند.

زولپیدم (Zolpidem)
زاپیکلون (Zopiclone)
کلماستین (Calmastine)

تداخلات دارویی مهم

داروهای اعصاب و روان ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند، مانند:

داروهای ضدانعقاد (مثل وارفارین)
داروهای ضد فشار خون
داروهای ضد صرع
مکمل‌های گیاهی (مانند گل راعی)

نکته مهم: همیشه لیست داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید.

عوارض جانبی رایج داروهای اعصاب و روان

برخی عوارض مشترک عبارتند از:

تهوع و استفراغ
خواب‌آلودگی
کاهش میل جنسی
خشکی دهان
افزایش یا کاهش وزن
تاری دید
اختلال در خواب

توجه داشته باشید که اکثر این عوارض پس از مدتی کاهش می‌یابند. در صورت بروز علائم شدید، حتماً با پزشک مشورت کنید.

نکات مهم در مصرف داروهای اعصاب و روان

مصرف منظم: داروها باید طبق دستور پزشک و در زمان مشخص مصرف شوند.
قطع ناگهانی ممنوع: قطع ناگهانی ممکن است علائم را تشدید کند.
مصرف الکل: مصرف همزمان الکل با این داروها بسیار خطرناک است.
بارداری و شیردهی: برخی از این داروها در بارداری و شیردهی مجاز نیستند.
بررسی اثرگذاری: اگر پس از چند هفته تغییری حس نکردید، به پزشک اطلاع دهید.

نتیجه گیری

داروهای اعصاب و روان ابزار مهمی در درمان بیماری‌های روانی هستند، اما مصرف آن‌ها نیاز به آگاهی، مشورت با پزشک و پایبندی به برنامه درمانی دارد. هر فرد پاسخ متفاوتی به درمان می‌دهد، بنابراین پیگیری و ارتباط مستمر با پزشک ضروری است.

اگر درباره مصرف دارو یا بیماری‌های روانی سوالی دارید یا به دنبال راهنمایی تخصصی هستید، تیم دکتیران آماده پاسخگویی به شماست.
با ما در ارتباط باشید و اطلاعات بیشتر را در صفحه اصلی دکتیران دنبال کنید.

سوالات متداول

آیا داروهای اعصاب اعتیادآور هستند؟

برخی از داروها مانند بنزودیازپین‌ها ممکن است وابستگی ایجاد کنند، اما بیشتر داروهای ضد افسردگی و ضد روان‌پریشی چنین اثری ندارند.

چقدر طول می‌کشد تا دارو اثر کند؟

اکثر داروهای اعصاب بین ۲ تا ۶ هفته زمان می‌برند تا اثرات مثبت خود را نشان دهند.

اگر یک نوبت دارو را فراموش کنم چه کنم؟

اگر نزدیک به زمان نوبت بعدی است، نوبت فراموش‌شده را حذف کنید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید.

آیا می‌توان داروهای اعصاب را بدون نسخه خرید؟

خیر. مصرف این داروها بدون تجویز پزشک ممکن است عواقب جدی داشته باشد.